Σάββατο 11 Ιουλίου 1942: Πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη

Τα πρώτα μέτρα ενάντια στους Έλληνες Εβραίους της Θεσσαλονίκης εφαρμόστηκαν το 1942. Η γερμανική στρατιωτική διοίκηση στη Θεσσαλονίκη έβγαλε διαταγή όλοι οι άντρες Εβραίοι της πόλης από 18 μέχρι 45 χρονών να συγκεντρωθούν στην πλατεία Ελευθερίας το Σάββατο 11 Ιουλίου 1942 για να γίνει απογραφή τους. Στη συγκέντρωση οι Γερμανοί εξευτέλισαν και βασάνισαν πολλούς Εβραίους.

Στο απόσπασμα ένας Εβραίος της Θεσσαλονίκης, ο Γιομτώβ Γιακοέλ, μιλάει γι’ αυτή τη συγκέντρωση.

«Τας πρώτας ημέρας του Ιουλίου 1942 εδημοσιεύθη εις τας εφημερίδας της Θεσσαλονίκης επίσημος ανακοίνωσις της Γερμανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Θεσσαλονίκης - Αιγαίου. Δι’αυτής προσεκαλούντο άπαντες οι Ισραηλίται άρρενες, ηλικίας 18-45 ετών, όπως παρουσιασθούν εις την πλατείαν Ελευθερίας την πρωίαν του Σαββάτου 12 Ιουλίου, […] επί απειλή αυστηρών ποινών. […] Η ενέργεια αύτη υπήρξεν η πρώτη, από της Κατοχής, επίσημος εκδήλωσις αντισημιτικής πολιτικής εν Θεσσαλονίκη. […]  

Κατά την συγκέντρωσιν ταύτην σημειούνται αρκεταί κακοποιήσεις υπό Γερμανών στρατιωτικών και αξιωματικών εις βάρος των Εβραίων. Επειδή μερικοί εξ αυτών εβράδυνον να προσέλθουν, κτυπούνται βαναύσως δια των χειρών, των ποδιών και του βούρδουλα. Μία ομάς Γερμανών ναυτικών δείχνειυπερβολικήν αγριότητα εις τας κακοποιήσεις αυτάς. Οι Γερμανοί χωροφύλακες της στρατονομίας (F.G.) χύνουν τα μπουλντώκ εναντίον ωρισμένων Ισραηλιτών, διότι ετόλμησαν να καπνίσουν ή να φορέσουν κάλυμμα εις την κεφαλήν των δια να προφυλαχθούν από τον καυστικόν ήλιον του Ιουλίου. Άλλους Ισραηλίτας οι οποίοι, κουρασθέντες από πολλών ωρών αναμονήν, εκάθησαν κατά γης, οι άνθρωποι της Γκεστάπο δέρνουν και μέχρις αιματώσεως. […] Εις άλλους Ισραηλίτας επιβάλλεται η υποχρέωσις συνεχούς και επί ώρας ακαταπαύστως, εκτελέσεως γυμναστικών ασκήσεων κοπιωδών, επί απειλή ξυλοδαρμού. Τέλος, άλλαι ομάδες Γερμανών υποχρεώνουν Ισραηλίτας εις την εκτέλεσιν εξευτελιστικών κινήσεων (τούμπες) υπό τα όμματα των χριστιανών περιέργων και θεατών. Προς συμπλήρωσιν δε του θεάματος λαμβάνονται και φωτογραφίαι της συγκεντρώσεως εκ μέρους Γερμανών φωτορεπόρτερ, αι οποίαι αμέσως την επομένην περετίθεντο εις τον ελληνικόν τύπον με χαρακτηριστικάς, εις βάρος των Ισραηλιτών, περιγραφάς. […] Άλλα κρούσματα αυθαιρεσιών εναντίον Ισραηλιτών εσημειούντο διαδοχικώς, όπως η βιαία αποβολή δεκαπεντάδος καταστηματαρχών (οπωροπωλών, παντοπωλών, κρεοπωλών, κλπ.) εκ της κεντρικής αγοράς της οδού Βασ. Ηρακλείου και η εγκατάστασις εις αυτά χριστιανών λαχανοπωλών, εξωσθέντων εξ άλλης περιφερείας της πόλεως, Η μέθοδος αύτη, ευδοκιμήσασα εις την περίπτωσιν των επαγγελματιών τούτων, ήρχισε να κινή την όρεξιν και άλλων συναγωνιστών των Ισραηλιτών και να σημειούνται τακτικαί επεμβάσεις των Γερμανών προς αυθαίρετον αποβολήν καταστηματαρχών Ισραηλιτών εκ κεντρικών εμπορικών καταστημάτων και εγκατάστασιν εις αυτά χριστιανών επιχειρηματιών, είτε προσκειμένων εις τους Γερμανούς είτε εξαγοραζόντων αδρώς την εύνοιαν γνωστών μεσαζόντων πλησίων αυτών» (Γιομτώβ Γιακοέλ, Απομνημονεύματα, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 57-58, 98-99).