Η σημερινή οικονομική κρίση και η άνοδος των εθνικιστικών κινημάτων στην Ευρώπη

Ο εθνικισμός είναι μια πολιτική ιδεολογία την οποία υποστηρίζει μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η υπερβολική αγάπη για το έθνος, η οποία συνεπάγεται και το υπερβολικό μίσος εναντίον όσων το επιβουλεύονται. Στη σημερινή εποχή χρησιμοποιούμε τον όρο εθνικισμό σε εθνικά, θρησκευτικά ή και σε οικονομικά θέματα.

Σήμερα διαπιστώνουμε ότι η οικονομική κρίση δυναμώνει τον εθνικισμό, επειδή το ευρωπαϊκό οικοδόμημα φαίνεται να βρίσκεται σε αναταραχή. Από ό,τι φαίνεται η ιστορία επαναλαμβάνεται. Οι υπάρχουσες κυβερνήσεις αδυνατούν να επιλύσουν ορθολογικά το πρόβλημα καταφεύγοντας στην υπερφορολόγηση, η οποία, μαζί με τα υψηλά επίπεδα ανεργίας, οδηγούν τους λαούς στην απογοήτευση και στην αναζήτηση μιας εναλλακτικής λύσης. Έτσι γίνονται θιασώτες των εθνικιστικών κομμάτων.

Πολλά εθνικιστικά κόμματα στην Ευρώπη θεωρούν ότι η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση επιβεβαιώνει ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής που υποστηρίζουν: δηλαδή, ότι οι μεταναστευτικές πολιτικές πρέπει να αλλάξουν, η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα πρέπει και αυτή να αλλάξει και οι εθνικές ταυτότητες θα πρέπει να προστατεύονται. Η συνεχιζόμενη όμως οικονομική κρίση στην Ευρώπη έχει φέρει το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα υπό ασφυκτικό έλεγχο. Μέχρι τώρα, όλες οι προσπάθειες έχουν επικεντρωθεί σε οικονομικά και σε χρηματοπιστωτικά ζητήματα. Στην Ευρώπη και αλλού κανείς δεν μπορεί να διαχωρίσει την οικονομία από την πολιτική. Μάλιστα η οικονομική κρίση παράγει σημαντικές πολιτικές εξελίξεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο ρόλος των εθνικιστικών κομμάτων, στα οποία η κρίση έχει χαρίσει μια αίσθηση επιβεβαίωσης, είναι μία από αυτές τις εξελίξεις. Η οικονομική αστάθεια ενισχύει την εθνικιστική ρητορική. Ωστόσο, σε αυτή τη φάση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι δύσκολο για οποιαδήποτε ευρωπαϊκή κυβέρνηση να συμπεριλάβει στη νομοθεσία πολλά από αυτά που υιοθετήθηκαν από εθνικιστικά κόμματα, όπως η αλλαγή στην πολιτική της μετανάστευσης, η αντίθεση στην οικονομική ολοκλήρωση. Πολλά κόμματα με σαφείς αντιευρωπαϊκές θέσεις εμφανίζονται να κερδίζουν όλο και μεγαλύτερα ποσοστά σε εκλογικές αναμετρήσεις. Επιπλέον, διαπιστώνουμε ότι μόνο οι εκλογικοί νόμοι έχουν καταφέρει να κρατήσουν αρκετά από αυτά τα κόμματα  έξω από τα κοινοβούλια των χωρών τους. Το μόνο σίγουρο είναι ότι, όσο η Ευρώπη βρίσκεται σε φάση οικονομικής κατάρρευσης, ο εθνικισμός θα βρίσκει δρόμο ανοιχτό για να επιστρέψει.

Όλα αυτά βέβαια δε θα σταματήσουν τους εθνικιστές να συνεχίζουν  να εκφράζουν τις ανησυχίες τους είτε μέσω της εκπροσώπησης στο κοινοβούλιο μίας χώρας είτε μέσω διαδηλώσεων, ακόμα και αν μηχανισμοί τούς θέσουν στο περιθώριο. Κατά συνέπεια, επειδή η ευρωπαϊκή οικονομική κρίση συνεχίζει να τροφοδοτεί την εθνικιστική ιδεολογία αναμένεται ότι η ένταση που δημιουργείται  από την παγκοσμιοποίηση και τις κοινωνικές και πολιτισμικές επιπτώσεις της θα είναι το σημαντικότερο στοιχείο στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή τα επόμενα χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, προσφέροντας ευημερία και ειρήνη, πλούσια και ασφαλής με την ένταξη όλο και περισσότερων κρατών, με την επιδείνωση της κρίσης αποδυναμώθηκε το θεμέλιο της συμφωνίας, δηλαδή η βάση για τη συγκρότηση της συλλογικής ταυτότητάς της.

Με βάση αυτό, τον 21ο αιώνα θα μπορούσε κανείς να πιστεύει ότι ο εθνικισμός αποτελεί υπερασπιστή της εθνικής ταυτότητας ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Πολλές περιοχές της Ευρώπης προσπαθούν να προστατέψουν τις εθνικές τους ταυτότητες. Συγκεκριμένα στη Δυτική Ευρώπη, ο κύριος φόβος σχετικά με τη μετανάστευση είναι το ισλάμ και ορισμένα εθνικιστικά κόμματα υποστηρίζουν ότι η Ευρώπη είναι χριστιανική, συνεπώς δεν είναι συμβατή με μουσουλμανικά έθιμα και δοξασίες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι στην Ελβετία απαγορεύεται η κατασκευή μιναρέδων. Ακόμη, στην Ανατολική Ευρώπη το κύριο μέλημα είναι η παρουσία των μειονοτικών πληθυσμών, ιδίως των Ρομά. Πολλοί επικρίνουν την κατάχρηση του κράτους πρόνοιας από τις μειονότητες. Πολλοί Σουηδοί, για παράδειγμα, ισχυρίζονται ότι το κράτος πρόνοιας κινδυνεύει να καταρρεύσει λόγω της εισροής μεταναστών, ενώ η εθνική ένωση της Βουλγαρίας επικρίνει εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες της χώρας, όπως τους Τούρκους και τους Πομάκους.

Η απόρριψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει να κάνει και με το γεγονός ότι τα εθνικιστικά κόμματα πιστεύουν ότι οι χώρες τους έχουν παραδώσει την εθνική κυριαρχία τους. Πολιτικοί σχηματισμοί, όπως το «Κόμμα της ελευθερίας» στην Αυστρία και το «Λαϊκό Κόμμα» στη Δανία έχουν να επιδείξουν μια μακρά ιστορία αμφισβήτησης της ένταξης των χωρών τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την επέκταση της τελευταίας, ενώ μεγάλο μέρος του ελβετικού λαού θέλει να κρατήσει την Ελβετία μακριά από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σχεδόν κάθε ευρωπαϊκή χώρα επιτρέπει σε εθνικιστικά κόμματα να λειτουργούν στην εσωτερική πολιτική σκηνή, αλλά ορισμένα κράτη έχουν παράδοση υποστήριξης εθνικιστικών ομάδων. Η Ελβετία είναι μία τέτοια χώρα. Στις τελευταίες τρείς ομοσπονδιακές εκλογές τα εθνικιστικά κόμματα πήραν, κατά μέσο όρο, 28% της λαϊκής ψήφου.  Μετά την Ελβετία είναι η Γαλλία, όπου το «Εθνικό Μέτωπο» κέρδισε περίπου το 14% των ψηφοφόρων της χώρας στις τελευταίες τρείς προεδρικές εκλογές. Η Ολλανδία, η Αυστρία και η Δανία παρουσιάζουν παρεμφερή αποτελέσματα, ενώ η Φιλανδία σημείωσε αύξηση της υποστήριξης των εθνικιστικών κομμάτων κατά τις τελευταίες δύο εκλογικές αναμετρήσεις. Ακόμη και σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ουγγαρία και η Βουλγαρία αντίστοιχα κόμματα έχουν αρκετά υψηλά ποσοστά.  Ομοίως, στην Αγγλία, το «Κόμμα ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου» είναι μία σχετικά μικρή δύναμη, αλλά το 3,1% των ψήφων που έλαβε στις εκλογές του 2010 θα είχε δώσει κάποιες έδρες, αν ήταν σε άλλη χώρα όπως στην Φιλανδία ή την Πορτογαλία.

Στην Ελλάδα έχουμε την άνοδο της «Χρυσής Αυγής», ενός  ακροδεξιού κόμματος, το οποίο συνεργάζεται και με τα αντίστοιχα εθνικιστικά κινήματα του ευρωπαϊκού χώρου. Το συγκεκριμένο κόμμα επιδεικνύει ακραίες εθνικιστικές τάσεις, υποστηρίζει την εκτόπιση των μεταναστών και οι δράσεις του γενικότερα θυμίζουν κατά πολύ τις περιόδους του Γ΄ Ράιχ.

Το έθνος-κράτος δημιουργήθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα. Από τότε έγιναν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, με ανυπολόγιστες θυσίες εκατομμυρίων ανθρώπων στο όνομα του έθνους  και της εθνικής ιδεολογίας .Σήμερα και πάλι, εξαιτίας της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης και της ανεργίας, μπορεί να βρεθούμε μπροστά σε καταστροφικές πολιτικές ανεύθυνων ηγετών, που θα θελήσουν να χρησιμοποιήσουν την εθνική ιδεολογία για να φανατίσουν τους πολίτες των κρατών τους. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς αν πρέπει το έθνος κράτος να συνεχίσει να υπάρχει ή αν η εθνική ταυτότητα μπορεί να διασφαλιστεί μόνο με την ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας του κάθε λαού. Κάποιοι θεωρούν χρήσιμο να περιοριστεί η εθνική κυριαρχία και να δημιουργηθεί ένα μεγάλο ευρωπαϊκό έθνος που θα ταυτιστεί με το ευρωπαϊκό κράτος, αλλά θα σεβαστεί απόλυτα την επιμέρους εθνική υπόσταση όλων των λαών Αυτό θα συμβεί μόνο με ένα μεγάλο πρόγραμμα Κοινής Ευρωπαϊκής Παιδείας το οποίο θα καλλιεργήσει την ευρωπαϊκή συνείδηση, χωρίς να παραμελήσει την ιστορία, τη γλώσσα, τις παραδόσεις και όλα τα πολιτιστικά στοιχεία των λαών της Ευρώπης.

Αγγελική Κουρουπάκη, Α2