Η ναζιστική Γερμανία

Αν και ο Αδόλφος Χίτλερ δεν ήταν ο ιδρυτής του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei), κανένας δεν μπορεί να μιλήσει για το φαινόμενο του ναζισμού χωρίς να αναφερθεί και σε αυτόν. 

Πολλές από τις θεωρίες και τις ιδέες του ναζισμού συνδέονται με το πρόσωπό του και βρίσκονται στο βιβλίο του Ο Αγώνας μου, το οποίο έγραψε στο σύντομο διάστημα που παρέμεινε στη φυλακή μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στο Μόναχο το 1924, με το οποίο οι ναζί επεχείρησαν αποτυχημένα να καταλάβουν την εξουσία.

Το εξώφυλλο του βιβλίου 
του Αδόλφου Χίτλερ "Ο Αγώνας μου"

Τα αίτια που ανέδειξαν το ναζιστικό φαινόμενο είναι πολλά και διάφορα. Όπως εξίσου και πολλοί παράγοντες συνετέλεσαν με τη σειρά τους να καταλάβουν αυτοί την εξουσία στη Γερμανία. Σίγουρα το πρώτο από αυτά σχετίζεται με την ήττα της Γερμανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918). Η οικονομική κρίση που ακολούθησε τη γερμανική ήττα και ο πληθωρισμός που εξανέμισε όλες τις οικονομίες των Γερμανών οδήγησε στην αμφισβήτηση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, αλλά και γενικότερα της δυνατότητας του δημοκρατικού πολιτεύματος να διαχειριστεί επαρκώς τα μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η γερμανική κοινωνία.

Ακόμα, σημαντικό ρόλο έπαιξε και το ότι οι αρχές του διαφωτισμού είχαν αντιμετωπιστεί με περίσκεψη από τις γερμανικές ελίτ, ενώ για μεγάλο μέρος του γερμανικού λαού ήταν συνδεδεμένες με προηγούμενες εισβολές και αλλαγές, αυτές του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στις αρχές του 19ου αιώνα. Η αμφισβήτηση των παραδοσιακών κοινωνικών δομών και τη θρησκείας, η προβολή και η αποδοχή της ατομικότητας αντί της πειθάρχησης σε παραδοσιακές κοινωνικές δομές, η ανεκτικότητα που πρέσβευε, μεταξύ άλλων, το κίνημα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού αποτέλεσαν παραμέτρους που δεν ενσωματώθηκαν από τις γερμανικές ελίτ. Τα στοιχεία αυτά ήταν και είναι συνδεδεμένα με τη δημοκρατία και τα δικαιώματα του ανθρώπου. Καθώς η γερμανική δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε μετά την ήττα της Γερμανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν αδύναμη να διαχειριστεί επαρκώς τα μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετώπιζε ο γερμανικός λαός, η αμφισβήτηση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης μετατρεπόταν σε αμφισβήτηση της ίδιας της έννοιας της δημοκρατίας και όσων υποστήριζε αυτή και σε όσα στηριζόταν αυτή. Για πολλούς Γερμανούς η λύση στα προβλήματα τους δε θα προερχόταν από την ενίσχυση της δημοκρατίας και τη βελτίωση της δημοκρατικής ζωής και των δημοκρατικών θεσμών, αλλά από την υιοθέτηση αυταρχικών και ολοκληρωτικών μέσων και μέτρων διακυβέρνησης και κοινωνικής οργάνωσης.

Μετά το 1933 …

Στις γερμανικές εκλογές του 1933 πρώτο αναδείχτηκε το ναζιστικό κόμμα με τον Αδόλφο Χίτλερ. Η γερμανική κοινωνία βίωνε μια πολύ άσχημη κατάσταση. Στις μεγάλες οικονομικές επανορθώσεις που επέβαλε η ταπεινωτική για αυτήν Συνθήκη των Βερσαλιών και οι οποίες επανορθώσεις εμπόδιζαν την οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας προστέθηκαν τα προβλήματα από τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1930. Οι Γερμανοί ήταν ιδιαίτερα πρόθυμοι να ακούσουν τις υποσχέσεις του Χίτλερ. 

Ναζιστικές προεκλογικές αφίσες.

Το 1933 το ναζιστικό κόμμα σχημάτισε κυβέρνηση και ο Αδόλφος Χίτλερ έγινε καγκελάριος, δηλαδή πρωθυπουργός, της Γερμανίας. Ο Χίτλερ υποσχόταν ότι θα έλυνε όλα τα προβλήματα του γερμανικού λαού και μιλούσε για μια πλούσια ζωή, δουλειά καλούς μισθούς για όλους τους Γερμανούς. Με την ανάληψη της εξουσίας ο Χίτλερ μετέτρεψε το γερμανικό πολίτευμα σε δικτατορικό και καταδίωξε με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο όσους θεωρούσε ότι ήταν αντίπαλοί του. Ήδη από το 1933 δημιουργήθηκαν τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης (το στρατόπεδο του Νταχάου, έξω από το Μόναχο, ήταν ένα από αυτά), στα οποία οδηγήθηκαν όλοι οι «εχθροί» του ναζιστικού «οράματος». Ορισμένοι «εχθροί» του μπόρεσαν να φύγουν από τη Γερμανία και να αυτοεξοριστούν είτε σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες είτε στις ΗΠΑ, όπου βρήκαν καταφύγιο. Οι άλλοι οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η διαφορά αυτών από τη φυλακή ήταν ότι στη φυλακή μπαίνεις για να εκτίσεις μια ποινή, τη διάρκεια της οποίας, ακόμη και αν είναι ισόβια, τη γνωρίζεις εκ των προτέρων. Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν υπήρχε αυτό το καθεστώς: οι έγκλειστοι σε αυτά δε γνώριζαν αν ποτέ θα απελευθερώνονταν, πότε και πώς μπορούσε να γίνει αυτό.

Οι Εβραίοι της Γερμανίας, αν και αποτελούσαν περίπου το 1% του γερμανικού πληθυσμού, θεωρήθηκαν από τους ναζί οι κύριοι υπαίτιοι για όλα τα δεινά της Γερμανίας. Σύμφωνα με τους ναζί ο γερμανικός λαός υπέφερε εξαιτίας μιας διεθνούς συνωμοσίας των Εβραίων, των κομουνιστών και της αγγλοαμερικανικής πλουτοκρατίας. Το 1935 δημιουργήθηκαν οι «Νόμοι της Νυρεμβέργης» με τους οποίους η γερμανική κοινωνία γινόταν επίσημα ρατσιστική: οι νόμοι αυτοί, οι οποίοι, όπως υποστήριζαν οι ναζί, είχαν στόχο «την προστασία της τιμής και του αίματος» των Γερμανών και των Γερμανίδων, έθεταν κάθε είδους εμπόδια σε κάθε είδους σχέση ανάμεσα σε όσους «θεωρούνταν Γερμανοί και Γερμανίδες» με όσους δεν «είχαν», σύμφωνα με τους ναζί, αυτό το δικαίωμα. Οι τελευταίοι (Εβραίοι, τσιγγάνοι, σλάβοι) θεωρούνταν κατώτεροι, δε συγκαταλέγονταν στα μέλη της γερμανικής κοινωνίας και του γερμανικού έθνους και, επιπλέον, μπορούσαν και να εξοντωθούν.

Σκίτσο που αναπαριστά τη "Νύχτα των Κρυστάλλων": Στις 9 Νοεμβρίου του 1938, με πρόφαση τη δολοφονία ενός Γερμανού διπλωμάτη στο Παρίσι από κάποιον Εβραίο, ο Χίτλερ διέταξε μια εκστρατεία ενάντια στους Εβραίους που ζούσαν στη Γερμανία. Μέσα σε επτά μέρες κάηκαν 400 συναγωγές (εβραϊκοί ναοί), καταστράφηκαν πάνω από 7.500 εβραϊκά καταστήματα, εβραϊκά ιερά βιβλία κάηκαν μαζί με βιβλία ιστορίας και φιλοσοφίας Εβραίων συγγραφέων. Δολοφονήθηκαν 91 άνθρωποι και πάνω από 20.000 στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Οι ναζί και ο Χίτλερ οραματίζονταν την εδαφική εξάπλωση της Γερμανίας, ώστε να μπορέσει να ελέγχει περισσότερους πόρους, τους οποίους και θα αξιοποιουσε προς όφελός της. Για αυτό υποστήριζαν ότι χρειάζεται περισσότερος χώρος για μεγαλύτερη ανάπτυξη. Το χώρο αυτόν ο Χίτλερ τον αναζητούσε στην Ανατολική Ευρώπη. Η Γερμανία του Χίτλερ αθέτησε όλες τις διεθνές συνθήκες και αφοσιώθηκε με εντατικούς ρυθμούς στον εξοπλισμό της.

Παράλληλα ακολούθησε μια επιθετική εξωτερική πολιτική. Πρώτα θύματα της πολιτικής αυτής ήταν η Αυστρία και η Τσεχοσλοβακία. Το 1938 η Αυστρία ενώθηκε με το «γερμανικό τρίτο ράιχ». 

Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους και, εξαιτίας σε μεγάλο βαθμό της πολιτικής της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, οι οποίες δεν ήθελαν έναν πόλεμο με τη Γερμανία («πολιτική του κατευνασμού»), η Γερμανία πέτυχε αρχικά την κατάληψη ορισμένων περιοχών της Τσεχοσλοβακίας, περιοχές που ο πληθυσμός τους ήταν στην πλειοψηφία του γερμανικός (Σουδήτες). Λίγο αργότερα, στις αρχές του 1939 η Γερμανία πέτυχε τη διάλυση της Τσεχοσλοβακίας: δημιουργήθηκε ένα «ανεξάρτητο» σλοβάκικο κράτος (στην ουσία ένα κράτος δορυφόρος και σύμμαχος της Γερμανίας), ενώ η Τσεχία τέθηκε υπό τον έλεγχο της Γερμανίας, καθώς το «Προτεκτοράτο της Βοημίας – Μοραβίας», το οποίο αντιστοιχούσε στις τσέχικες περιοχές διοικούνταν από τη Γερμανία. 

Στη Σουδητία ζούσε μια μεγάλη γερμανόφωνη μειονότητα. Οι «Γερμανοί της Σουδητίας» ήταν περίπου τρία εκατομμύρια και σε πολλούς είχαν διαδοθεί οι ναζιστικές ιδέες. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1939 συναντήθηκαν στο Μόναχο οι πρωθυπουργοί της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας με το Χίτλερ. Στην Τσεχοσλοβακία δεν επιτράπηκε να πάρει μέρος. Την επόμενη μέρα Βρετανοί και Γάλλοι συμφώνησαν να καταλάβει η Γερμανία τη Σουδητία.

O Βρετανός πρωθυπουργός Τσάμπερλεϊν στο αεροδρόμιο όταν επιστρέφει από το Μόναχο.

Γυναίκες της Σουδητίας υποδέχονται την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στις περιοχές τους.

Στις 23 Αυγούστου 1939, η Γερμανία πέτυχε μια διπλωματική συμφωνία με έναν από τους «κατεξοχήν», σύμφωνα με του ναζί, εχθρούς της: τη Σοβιετική Ένωση, με την οποία υπέγραψε το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότοφ (από τα ονόματα των υπουργών εξωτερικών της Γερμανίας και της ΕΣΣΔ, Γιόαχιμ φιν Ρίμπεντροπ και Βιατσεσλάβ Μολότοφ αντίστοιχα). Η συμφωνία αυτή απέτρεπε προσωρινά τη γερμανική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, η οποία αναλάμβανε την υποχρέωση να προμηθεύει πρώτες ύλες τη Γερμανία, ενώ, σε ένα από τα μυστικά της άρθρα, προέβλεπε το διαμελισμό της Πολωνίας ανάμεσα στη Γερμανία και την ΕΣΣΔ. 

Γελοιογραφία που σατιρίζει την προσέγγιση και τη συμμαχία της ναζιστικής Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης το 1939: οι δύο ηγέτες των χωρών, ο Χίτλερ και ο Στάλιν, συντονίζουν το βηματισμό τους.

Λίγες ημέρες αργότερα η ναζιστική Γερμανία επιτέθηκε στην Πολωνία. Ως πρόσχημα και αφορμή οι ναζί προέβαλαν το αίτημά τους να ενταχθεί η πόλη του Ντάντσιχ στη Γερμανία και να κατασκευαστεί ένας διάδρομος που θα ένωνε την Ανατολική Πρωσία με τη Γερμανία. Αυτή τη φορά οι σύμμαχοι της Πολωνίας, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, αντέδρασαν και κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία. Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος είχε αρχίσει. Η Γερμανία επιτέθηκε και κατέλαβε την Ολλανδία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, τη Νορβηγία, τη Γαλλία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα. Τον Ιούνιο του 1941 επιτέθηκε ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και κατέλαβε πολλά από τα εδάφη της, αλλά η χώρα μπόρεσε να αντιμετωπίσει τη γερμανική εισβολή. Ανάλογη ήταν και η τύχη της Μεγάλης Βρετανίας, η οποία ωστόσο μπόρεσε να αντιμετωπίσει τις γερμανικές επιθέσεις και να συμμετέχει, μαζί με την ΕΣΣΔ και τις ΗΠΑ, στο μπλοκ των Συμμάχων που τελικά νίκησε τη ναζιστική Γερμανία. Σύμμαχοι της Γερμανίας σε αυτόν τον πόλεμο ήταν η φασιστική Ιταλία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Φινλανδία, ενώ ουδέτερη στάση κράτησαν η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ελβετία, η Σουηδία και η Τουρκία. 

Κατεστραμμένες γέφυρες στον ποταμό Ρήνο, στην Κολωνία. Η Γερμανία έχει ηττηθεί.

Η Πύλη του Βρανδεμβουργου στο κατεστραμμένο Βερολίνο. Η ναζιστική Γερμανία έχει ηττηθεί.

 Βαρβάρα Τσότσου, Β3